ถาม ถ้าอาการพองยุบสั้น, ยาว, เร็วใส่หนอไม่ทัน, เร็วมากกำหนดไม่ได้ จะทำอย่างไร ?
ตอบ ถ้าพองยุบสั้น ให้ว่าเร็วหน่อยตามอาการ ถ้ายาวให้กำหนดซ้ำๆกันเช่น พองหนอๆๆ ยุบหนอๆๆ ถ้าพองยุบเร็วใส่หนอไม่ได้ ให้ตัดหนอทิ้งกำหนดเพียงพองยุบก็พอ เมื่อพองยุบเป็นปกติก็ให้ใส่หนอทุกครั้ง ถ้าพองยุบเร็วมากจนกำหนดไม่ได้ว่าไม่ทัน ให้กำหนดว่า รู้หนอๆๆ คือรู้ว่าอาการพองยุบเร็ว การกำหนดก็ ให้ว่า พอดีๆ ไม่เร็วไม่ช้าเกินไป อย่าว่าเร็วตามอาการพองยุบ จะทำให้รู้สึกเหนื่อย
ถาม ถ้ารู้สึกอาการพองยุบ ไม่ได้อยู่ที่หน้าท้อง บางทีรู้สึกเกิดที่หัว บางทีเกิดที่สีข้าง จะกำหนดอย่างไร ?
ตอบ ให้กำหนดรู้อาการพองยุบที่จุดที่เรารู้สึกว่ามันพองมันยุบ จะอยู่ตรงไหนก็แล้วแต่อาการ ถ้าเป็น นานๆให้ ทิ้งพองยุบ ไปกำหนดนั่งหนอถูกหนอแทน พอพองยุบปรากฏชัดเจน ถูกต้องตาม สภาวะค่อยกลับมากำหนดพองยุบใหม่
ถาม ถ้ากำหนดยุบหนอแล้ว แต่พองไม่ยอมขึ้นมาทันที ทิ้งช่วงให้นิดหนึ่งจะทำอย่างไร ?
ตอบ ให้ใส่คำกำหนดว่า นั่งหนอ ลงแทนช่องว่างนั้น ถ้าใส่นั่งหนอแล้ว พองยังไม่ยอมขึ้นมาอีก ก็ให้ใส่ ถูกหนอ ต่อไปอีกจังหวะหนึ่ง ก็จะพอดีกับพองขึ้นมา
ถาม กำหนดนั่งหนอ ถูกหนอ กำหนดอย่างไร?
ตอบ นั่งหนอ กำหนดที่ความรู้สึก หรืออาการท่าทางที่เรานั่งอยู่ ไม่ต้องดูส่วนใดส่วนหนึ่งของร่างกาย ถูกหนอ กำหนดที่จุดถูกต้องสัมผัสที่ชัดเจนที่สุดในร่างกาย เช่นตะโพก ฝ่ามือที่ถูกกัน หรือที่หลังเท้า
ถาม นั่งหนอถูกหนอ จะใช้แทนพองยุบในกรณีไหนบ้าง ?
ตอบ ใช้ได้ในกรณีที่พองยุบไม่ชัดเจน พองยุบไม่มี หรือกำหนดพองยุบแล้วมีอาการแน่น จุกเสียด หรือ ต้องการจะเพิ่มความเพียรให้มากขึ้น
ถาม หลักการกำหนดพองยุบกำหนดที่ไหน จึงจะถูกต้อง ?
ตอบ ให้กำหนดที่หน้าท้อง ตรงบริเวณที่เรารู้สึกอาการท้องพองขึ้นหรือยุบลง ไม่ต้องสนใจลมหายใจ และไม่ต้องตามลมเข้าไป ให้เอาสติไปอยู่ที่หน้าท้องอย่างเดียว
v ถาม พอง-ยุบ แรง ออกยาว เข้าลึก ขณะพองออกรู้สึกว่าพองออกไปใหญ่ ออกไปไกล เวลายุบก็ เข้า ไปลึกถึงกระดูกสันหลัง จะแก้อย่างไร?
ตอบ โยคีที่อยู่ในญาณ ๔ อย่างอ่อน บางคนจะมีอาการเช่นนี้ เป็นด้วยมีสติอย่างยิ่ง อันเป็น วิปัสสนู ปกิเลสอย่างหนึ่ง กับสมาธิตั้งเด่นขึ้น โยคีที่พบอาการเช่นนี้จะตกใจ เมื่อตกใจ สมาธิก็ลดลงอาการจะหายไป
ทางแก้ เมื่อมีอาการนี้เกิดขึ้นให้กำหนดว่า รู้หนอๆๆ จนพองยุบเป็นปกติจึงเริ่มกำหนดใหม่ต่อไป ถ้า เป็นอีกให้กำหนดรู้อีก ถ้ายังแก้ไขไม่หาย ให้หยุดกำหนดพองยุบเสียสักครู่ กำหนดนั่งหนอสัก ๒-๓ ครั้ง ให้ สังเกตที่พองยุบโดยไม่ต้องกำหนด ว่า พองยุบ ว่ามีลักษณะสั้นยาวแค่ไหน กำหนดหมายไว้ในใจ แล้วจึงเริ่ม กำหนดพองยุบ ต่อไปใหม่ด้วยความพยายามประคองสติ และกำหนดให้รู้เพียง เท่าที่พองยุบจะเป็นไป ใน อาการปกติที่หมายไว้แต่แรก
v ถาม พองยุบไม่ค่อยขึ้น รู้สึกไม่ชัด หรือไม่มีพองยุบ จะแก้อย่างไร?
ตอบ อาการนี้มักจะเป็นแต่ผู้ปฏิบัติใหม่ ๆ บางคนว่าหนังท้องหนา บางคนว่าท้องแข็ง กำหนดได้ยาก แต่ความจริง หาเป็นเช่นนั้นไม่ เพราะปกติคนเราต้องหายใจ และมีท้องพองยุบอยู่เสมอ หากแต่ไม่ เคยใช้สติ ใช้สมาธิก็เลยไม่รู้ว่ารู้สึกอย่างใด บางคนคิดว่าคงจะพองออกมามาก ๆ แต่ที่รู้สึกนั้นมีนิดเดียว กำหนดไม่ได้ ก็เลยไม่ใช้ความพยายาม
ทางแก้ ๑. ควรให้นั่งเอามือประสานไว้ที่หน้าท้อง เวลาท้องพอง ก็รู้สึกท้องดันมือออกมา เวลาท้อง ยุบมือ จะตามท้องเข้าไปให้พยายามสังเกตเฉพาะ ความรู้สึกที่ตรงท้องดันมือออกมาแล้วเข้าไปแล้ว กำหนด หมายไว้ก็จะจับได้ดี อนึ่ง อาการนี้อาจเกิดแก่ผู้ที่มีพองยุบถี่ เมื่อพองยุบถี่ คือ พองยุบในลักษณะสั้นเข้าและ เร็วเข้า โยคีที่มี สติอ่อนจะกำหนดไม่ได้ถนัดก็จะรู้สึกเหมือนไม่ขึ้นไม่ลง หรือไม่มีพองยุบ เมื่อสังเกตได้ยาก จิต ก็มักแลบออก พองยุบก็จะหายไป ต่อเมื่อขยับเขยื้อนตัว หรือ ยืดตัว หรือถอนใจ หรือกลืนน้ำลาย หรือแขม่วท้องหรือเบ่ง ท้อง พองยุบก็ปรากฏชัด ขึ้นมาอีกแล้วไป ๆ ก็เป็นอย่างเดิม
๒.ให้จับปัจจุบันให้ได้ทุกขณะพองยุบยิ่งถี่ขึ้นพยายามกำหนดให้ทันเป็นปัจจุบันอยู่เสมออย่าปล่อยให้คลาด เคลื่อนไปได้ถี่ก็ให้กำหนดรู้ตามถี่ เบาให้กำหนดรู้ตามเบา พยายามตามให้ทันจนเต็มความสามารถ
v ถาม พองยุบถี่ขึ้น ๆ แล้วหายไป เกิดนิมิตขึ้นหรือเมื่อหายแล้วจิตแลบไป ฟุ้งไป จะทำอย่างไร?
ตอบ เหตุเพราะกำหนดไม่เป็นปัจจุบันตามพองยุบที่ถี่อยู่นั้นไม่ทันสติอ่อน พองยุบจึงหาย แต่สมาธิ ตั้งเด่น เมื่อจิตใจขณะนั้นไม่มีอารมณ์ใดให้จับ เหตุการณ์อย่างอื่นก็เข้าแทรกแซงได้ง่ายเช่นบังเกิดนิมิตต่างๆ ถ้าสมาธิในขณะนั้นอ่อนลงด้วยแล้ว ก็จะคิดไปฟุ้งไป หรืออาการเวทนาก็จะเกิดทับถมทวีขึ้นทันที จนไม่อาจ นั่งกำหนดอยู่ต่อไปอีกได้
ทางแก้ ๑. เมื่อพองยุบถี่ คือ พองยุบในลักษณะสั้นเข้า และเร็วเข้า โยคีที่มีสติอ่อนจะกำหนดไม่ได้ ถนัดก็จะรู้สึกเหมือนไม่ขึ้นไม่ลง หรือไม่มีพองยุบ เมื่อสังเกตได้ยาก จิตก็มักแลบออก พองยุบก็จะหายไป ต่อ เมื่อขยับเขยื้อนตัว หรือ ยืดตัว หรือถอนใจ หรือกลืนน้ำลาย หรือแขม่วท้อง หรือเบ่งท้อง พองยุบก็ปรากฏชัด ขึ้นมาอีกแล้วไป ๆ ก็เป็นอย่างเดิม
๒. ให้จับปัจจุบันให้ได้ทุกขณะ พองยุบยิ่งถี่ขึ้น ต้องพยายามกำหนดให้ทันเป็นปัจจุบันอยู่เสมอ อย่า ปล่อยให้คลาดเคลื่อนไปได้ ถี่ก็ให้กำหนดรู้ตามถี่ เบาให้กำหนดรู้ตามเบา พยายามตามให้ทันจนเต็ม ความ สามารถ
v ถาม พองยุบถี่ แล้วมีอาการเต้นขึ้นเต้นลง จะแก้อย่างไร?
ตอบ สาเหตุขณะพองยุบถี่ จับไม่ได้เป็นปัจจุบัน และเพราะเหตุสติอ่อน การกำหนดไขว้เขวไป จึงรู้ สึกว่าพองยุบที่กำหนดอยู่นั้นมีลักษณะเปลี่ยนแปลงไปเป็นขึ้น ๆ ลง ๆ
ทางแก้ ๑. เมื่อพองยุบถี่ คือ พองยุบในลักษณะสั้นเข้า และเร็วเข้า โยคีที่มีสติอ่อนจะกำหนดไม่ได้ถนัด ก็จะรู้สึกเหมือนไม่ขึ้นไม่ลง หรือไม่มีพองยุบ เมื่อสังเกตได้ยาก จิตก็มักแลบออก พองยุบก็จะหายไป ต่อเมื่อ ขยับเขยื้อนตัว หรือ ยืดตัว หรือถอนใจ หรือกลืนน้ำลาย หรือแขม่วท้อง หรือเบ่งท้อง พองยุบก็ปรากฏชัด ขึ้น มาอีกแล้วไป ๆ ก็เป็นอย่างเดิม
๒. ให้จับปัจจุบันให้ได้ทุกขณะ พองยุบยิ่งถี่ขึ้น ต้องพยายามกำหนดให้ทันเป็นปัจจุบันอยู่เสมอ อย่า ปล่อยให้คลาดเคลื่อนไปได้ ถี่ก็ให้กำหนดรู้ตามถี่ เบาให้กำหนดรู้ตามเบา พยายามตาม ให้ทันจน เต็ม ความสามารถ
